Nie ma nic bardziej ludzkiego niż emocje

James Frey

 

Kształtowanie emocji dzieci w wieku przedszkolnym

 

Emocje odgrywają zasadniczą rolę w życiu każdego człowieka - zarówno dzieci jak i

dorosłych . Towarzyszą nam w różnych sytuacjach, odpowiadają za relacje ze światem

zewnętrznym.

Pierwsze lata w życiu dziecka są bardzo znaczące dla jego późniejszego funkcjonowania.

W tym czasie kształtują się nawyki, zachowania, postawy, determinujące dalsze życie.

Dziecko przychodzi na świat jako mała, nieporadna istota uzależniona od swych rodziców, z

którymi łączy ją początkowo więź fizjologiczna, a potem uczuciowa. Niezmiernie ważne jest,

by pierwsze lata swego życia spędziło we własnej rodzinie, która pielęgnując i troszcząc się

o nie, zaspokoi jego potrzebę bezpieczeństwa. Jego rozwój emocjonalny zależy przede

wszystkim od środowiska rodzinnego, a głównie właściwych postaw rodziców. Obok

troskliwej opieki, pielęgnacji i higienicznego trybu życia w tym środowisku, najważniejsza jest

miłość rodziców, zrozumienie potrzeb dziecka, atmosfera ciepła, stabilizacji i spokoju.

Naturalny kontakt między rodzicami, a dzieckiem w pierwszych miesiącach i latach życia jest

istotny nie tylko w chwili obecnej, ale stanowi podłoże wzajemnego zrozumienia w

przyszłości. Współczesna rodzina, jednak traci na swej uniwersalnej wartości; szybkie tempo

codziennego życia, troska o warunki ekonomiczne nadały sens czynnikom warunkującym

życie wielu rodzin a tym samym poszerzyły krąg problemów opiekuńczo-wychowawczych.

We współczesnych czasach nie tylko niedobór materialny ale także niedobór opiekuńczy

wpływa niekorzystnie na rozwój dzieci, zwłaszcza rozwój emocjonalny.

 

Aby zniwelować negatywne wpływy środowiska należy zaspokajać podstawowe

potrzeby dziecka.

1. Potrzeba miłości – dziecko niekochane wyrasta w przekonaniu, że świat jest groźny więc lepiej się z nim nie kontaktować ( „Mamo, tato kochaj mnie, bo inaczej nie będę kochać, będę agresywny, będę nienawidził”).
2. Potrzeba bezpieczeństwa ( „Mamo, Tato kochaj mnie, bo inaczej będę bał się świata”).
3. Potrzeba bliskości - bądźmy blisko z dzieckiem. Mimo, że będzie robił coraz więcej

kroków do świata, ale będzie miał do kogo wrócić.

4. Potrzeba poznawcza ( „Rodzice, pokażcie mi świat i wytłumaczcie ten świat. Jeśli tego nie zrobicie, nie będę go rozumiał a życie wyda mi się bez sensu”).
5. Potrzeba działania ( „Mamo, Tato pozwól mi działać, powiedz mi co robię dobrze. Jeśli tego nie zrobicie wyrosnę w przekonaniu, że ja nic nie umiem, nic nie potrafię”).
6. Potrzeba kontaktu:

- werbalnego („rozmawiaj ze mną” i to tak często jak tylko możesz i zawsze, gdy tego

potrzebuję; ale też słuchaj, milcz),

- niewerbalnego („przytul mnie”)

(„Mamo, Tato rozmawiaj ze mną, byście mogli mnie poznać, byście mogli dowiedzieć się

czego się boję. Poznaj moich kolegów – inaczej będę szukał ucieczki do tych, którzy mnie

wysłuchają” – uzależnienia , sekty)

7. Pokażcie mi jasną i klarowną hierarchię wartości:

- pokażcie co jest dobre, a co złe

- jasno określcie wymagania, stanowczość i konsekwencja

- bądźcie przykładem i autorytetem (ważne jest co robimy, a nie co mówimy)

8. Dziecko musi wiedzieć – kim jest, a nie kim nie jest. Nie krytykuj go (w każdym dziecku jest coś, co może być jego siłą, wartością, zaletą).
9. Dziecko musi wiedzieć co potrafi, musi wiedzieć, że jest człowiekiem (a to wielkie słowo) i ma swoją godność, która wymaga obrony, ma swoją wartość.

Przedszkole jest drugim miejscem, które pełni ważną rolę w rozwoju emocjonalnym dziecka. Dziecko w przedszkolu wchodzi w swój pierwszy świat , zdobywa doświadczenia w

wyrażaniu i odbiorze emocji i uczuć . Nauczyciel przedszkola jest pierwszą osobą po rodzicach , która ma wpływ na kształtowanie postaw, umiejętności społecznych oraz rozwój

emocjonalny dziecka. Zatem formowanie sfery emocjonalnej staje się istotnym elementem

wychowania i należy wiedzieć jakie są źródła emocji i co ze sobą niosą.

Emocje są reakcją wyrażoną mimiką twarzy, mową ciała (ruchy, gesty), głosem (ton, barwa, natężenie), słowem (nazywanie emocji) na osoby, wydarzenia zewnętrzne i sytuacje.

W różnych okolicznościach te reakcje wyrażają się poprzez: radość, wzruszenie, satysfakcję, poczucie bezpieczeństwa, zaufanie, pewność siebie, niepokój, wstyd ,poczucie

winy, gniew, nienawiść.

Emocjom towarzyszą objawy widoczne dla innych, które informują o danej sytuacji życiowej. Nie powinno się ich zatem dzielić na pozytywne i negatywne, ale na radosne i bolesne. Wszystkie bowiem są pozytywne jako nośniki informacji o naszym życiu. Jeśli dziecko będzie czuło się bezpieczne – odważnie podejmie nowe wyzwania jakie niesie dorosłe życie. W poczuciu akceptacji samego siebie będzie ufało sobie, najbliższym oraz innym ludziom. Odczuwane poczucie więzi umożliwi mu bezproblemowe wchodzenie w dorosłość oparte na wzajemności i wspólnej aktywności w grupie rówieśników. W trudnych sytuacjach wyzwalających lęk , obawę , dziecko które doznało poczucia więzi będzie potrafiło współczuć i pomagać innym. Dziecku , które przeżywa stresową sytuację, można pomóc tylko poprzez udzielanie mu wsparcia emocjonalnego , przekazywanie pozytywnych konkretnych, sprawdzonych informacji, rozmowie o tym jak my dorośli postępujemy w identycznej sytuacji.

Kształtując zachowania dziecka należy zawsze go wspierać emocjonalnie i rozmawiać z nim o emocjach dzięki czemu nabędzie umiejętności:

- Nazywania emocji

- Rozumienia tego co czuje(emocji)

- Zachowania się w związku z tym co czuje w taki sposób, który jest społecznie i kulturowo

akceptowany

- Rozpoznawania emocji u innych

- Rozumienia zachowań innych osób

Rozmowa z małymi dziećmi o emocjach, w szczególności o tych bolesnych - nie jest ława. Wówczas możemy wykorzystać do tego zabawy, gry, ćwiczenia, wiersze i literaturę (bajki, opowiadania) poruszające interesujący nas problem. Na podstawie przygód opisywanych bohaterów z literatury możemy odnieść się do problemu, który próbujemy wspólnie z dzieckiem nazwać i rozwiązać. Np. wiersz Zbigniewa Dimitroca pt. „Jagódka i smutki” stwarza sytuację do uświadomienia sobie sytuacji w których przeżywamy smutek.

 

„Jagódka i smutki”

Do malutkiej Jagódki, przyplątały się smutki...

Jeden smutek był duży, mieszkał w wielkiej kałuży

Gdy znienacka wyskoczył, oba buty zamoczył!

Drugi smutek był mały i troszeczkę nieśmiały

Ukrył się w piaskownicy pod postacią dżdżownicy

Gdy pokazał się w piasku, był powodem do wrzasku...

Lecz na ogół jagódka jest naprawdę milutka

I choć w dzień bryka, rzadko smutki spotyka.

 

Istnieje także wiele zabaw, ćwiczeń i gier, które są przydatne w nauce rozpoznawania emocji, nazywania i wyrażania ich.

Naszym zadaniem jest również wzbogacanie rozwoju dzieci o kolejne, pozytywne doświadczenia i sposoby wychodzenia z trudnych i stresujących sytuacji. Dzięki temu pomożemy dziecku w zdobywaniu nowych umiejętności oraz przekształcaniu i doskonaleniu

już posiadanych.

Szanujmy i honorujmy emocje: swoje własne, dzieci oraz innych osób, z którymi

utrzymujemy kontakty. Dzielmy się swoimi uczuciami, myślami i doświadczeniami tak

pozytywnymi jak i negatywnymi (np. podekscytowaniem, zawstydzeniem, nierozsądkiem,

złością, zmartwieniem itp.). Stwórzmy atmosferę szczerości i zaufania, otwartości.

Powstrzymajmy się od dawania gotowych rad i odpowiedzi. Dajmy szansę do wyrażenia

przez dziecko swoich myśli – nie popędzajmy go, naprowadźmy na właściwy tor zrozumienia

swoich uczuć.

 

Literatura:

1. Małyska M.: „Rozmawiamy o uczuciach” WSiP

2. Dimitroca Z.: „Bajki niezapominajki”. Wybór wierszy dla dzieci. Lublin 2003..

3. K.Konopka: „Emocje w przedszkolu”

Trudne emocje dziecka
 

1. Akceptowanie emocji
Zajmując się tematem emocji warto pamiętać, że ich występowanie jest naturalnym zjawiskiem w życiu każdego człowieka. Szczególnie w rozmowach z dziećmi należy im podkreślać, że tak jak osoby dorosłe, mają one prawo, aby w pewnych sytuacjach odczuwać nie tylko radość i szczęście, ale także złość, czy zdenerwowanie.
Należy pamiętać, że dziecko, tak jak każda osoba dorosła:
 ma prawo być zmęczone,
 ma prawo być jemu gorąco/zimno,
 ma prawo nie być czymś zainteresowane – warto wówczas podkreślić, że ludzie się od siebie różnią i mają prawo mieć różne upodobania.
Ważne, abyśmy potrafili sprawić, by nasze dziecko czuło się przy nas zrozumiane i akceptowane. Udowodnione jest, że dzieci, których uczucia są akceptowane, łatwiej zgadzają się na zasady, jakie stawiają im osoby dorosłe.
2. Postawa osoby dorosłej wobec dziecka
Niezależnie od sytuacji, osoba dorosła powinna zadbać w pierwszej kolejności o własną równowagę emocjonalną. W tym celu mogą przydać się jej różne techniki relaksacji, np. techniki oddechowe. Dopiero wówczas można skupić się na dziecku i uważnie je wysłuchać (z pełną obecnością i uwagą). Ważne, aby osoby dorosłe będące w otoczeniu dziecka, były otwarte i empatyczne. To one odpowiedzialne są za stworzenie klimatu zaufania i zrozumienia. Pamiętajmy, że dziecko dzieli się z nami swoimi uczuciami, bo jesteśmy dla niego najważniejszymi osobami w życiu! Doceńmy to! Odpowiednia postawa osoby dorosłej pozwoli dziecku na ufaniu sobie samemu i rozwijaniu swojej osobowości.
3. Jak zacząć rozmowę z dzieckiem?
Rozmowę z dzieckiem na temat emocji najlepiej zacząć w następujący sposób:
- „Dobrze, że mi to mówisz”,
- „To musiało być dla ciebie przykre doświadczenie”,
- „To musiało być dla ciebie trudne”.
W rozpoczęciu rozmowy z dzieckiem czasami wystarczy jedno, odpowiednie słowo np. „rozumiem” bez kwestionowania, pouczania, czy obwiniania. Starajmy się też nie dawać rad, gdyż pozbawiamy wówczas dziecko możliwości stworzenia lub znalezienia strategii
rozwiązania problemu, co w kolejnej podobnej sytuacji będzie skutkować biernym czekaniem naszej pociechy na jakąś radę.
4. Nazywanie emocji
 Spróbujmy pomóc dziecku nazwać odczuwane przez niego emocje. Pamiętajmy, że każde dziecko ma pragnienie bycia zrozumianym, a osiągniemy to tylko poprzez rozpoznanie i nazwanie jego uczuć. Takie słowa z pewnością przyniosą ulgę dziecku:
- „Musiało ci być wstyd”,
- „Było ci przykro” ,
- „Widzę, że jesteś zdenerwowany” .
 Starajmy się unikać pytań zmuszających dziecko do składania wyjaśnień: Dlaczego tak się czujesz? Analiza przyczyny własnego stanu emocjonalnego może okazać się dla dziecka (zwłaszcza małego) zbyt trudna. Warto więc dokonać zamiany własnych wypowiedzi, według wzoru:
- „Co się stało?” → „Widzę, że coś cię smuci”,
- „Masz zupełną rację” ( co przeszkadza dziecku w myśleniu konstruktywnym) →„Musisz być rozczarowany”,
- milczenie - „Rozumiem”,
- „ wiem, co czujesz” (może być dla dziecka niewystarczające) → „ To może być dla ciebie trudne i przykre” .
 W trakcie rozmowy z dzieckiem zawsze warto odwołać się do swoich własnych podobnych doświadczeń,
 Pamiętajmy, aby nie zaprzeczać uczuciom swoich dzieci, mówiąc „To nieprawda jak myślisz”, „Mylisz się”, „O czym ty mówisz?”. „Nie masz prawa się złościć”. Postarajmy się w zamian porozmawiać z dzieckiem i dowiedzieć, jaka jest przyczyna danej reakcji dziecka.
 Ważne, aby słowa wypowiadane wobec dziecka były szczere, a wówczas łatwiej zdobędziemy jego zaufanie,
 Nie ignorujmy, nie zaprzeczajmy, nie moralizujmy,
 Nie jest prawdą, że dziecko oczekuje od osoby dorosłej wyrażenia zgody lub braku zgody z ich zdaniem, chce być tylko zrozumiane,
 Kiedy dziecko nie chce z nami rozmawiać w danej chwili, należy to uszanować i powrócić do tematu za jakiś czas. Dzieci często są zagubione, nie potrafią ocenić swojego działania w danej sytuacji, a czasami po prostu potrzebują chwili, aby się uspokoić.
5. Oddzielmy emocje dziecka od jego zachowania
Powinniśmy powtarzać dzieciom, że akceptujemy ich wszystkie uczucia, jednak nie dawać zgody na ich niektóre zachowania. Dzieci powinny być świadome, że ich działania są obszarem do pracy i ewentualnej zmiany.
6. Redukowanie złości
Złość jest emocją najtrudniejszą do opanowania zarówno przez dziecko jak i przez osobę dorosłą. W niektórych wypadkach do zredukowania złości wykorzystuje się aktywność fizyczną lub artystyczną dziecka, np. uderzanie w poduszkę, uderzanie w worek treningowy, ugniatanie piłeczki, darcie gazet, gniecenie plasteliny lub przedstawienie złości na rysunku.
Przy ostatnim sposobie prosimy dziecko, aby podzieliło się z nami swoją twórczością, można zacząć słowami:
„Pokaż jak wygląda twoja złość”,
„Czyli czujesz się taki zły? ”,
W niektórych przypadkach w celu rozładowania napięcia malca, należy zamień jego pragnienia w fantazję. Wówczas można powiedzieć:
- „Chciałabym, mieć taką moc, aby…”,
- „Chciałbym móc poprosić o to wróżkę”
W przypadku, gdy dziecko w złości wypowiada krzywdzące słowa, np. „nienawidzę babci”, warto zwrócić się do niego słowami:
- „Sprawia mi przykrość, gdy tak mówisz, jeśli jesteś zły, powiedz mi to, a ja postaram się tobie pomóc”.
Ważne!!!
Uczmy dzieci, że nie ma negatywnych i pozytywnych emocji. Wszystkie są dobre i potrzebne w życiu każdego człowieka. Niektóre są jedynie prostsze do opanowania, a inne trudniejsze.
7. Doświadczenie przez dziecko niepowodzenia i smutku

Przeżywanie niepowodzenia i smutku, to sytuacje równie trudne i powszechne w życiu młodego człowieka.bWystępują zazwyczaj kiedy dziecko zaczyna pytać: „Czy mogę lody?’’, ,,Czy mógłbym wrócić trochę później?’’, a odpowiedź dorosłego jest inna od
tej spodziewanej i pożądanej. Czasami nie udaje się malcu wynegocjować z dorosłym danego zakupu, zdobycia uwagi danej osoby, otrzymania gratyfikacji, czy zmiany wcześniej ustalonych reguł. Czasami potrzeby osób dorosłych i dzieci są tak różne, że nie da się ich pogodzić. Wówczas pojawia się u dziecka smutek, żal, rozczarowanie. Taki stan często wywołuje u niego płacz, który może pomóc w przywróceniu równowagi i wewnętrznego spokoju. Ważne jest, jak w takiej sytuacji postąpi osoba dorosła. Nieodpowiednie są wówczas słowa typu: ,,Przestań płakać’’,,Bądź trochę grzeczniejszy!’’ lub ,,Nie chcę słyszeć tych bezsensownych jęków’’. Bardzo często prowadzi to do spotęgowania trudnych emocji przeżywanych przez dziecko.
8. Dajmy sobie prawo na popełnianie błędów!
Tylko człowiek, który nic nie robi, nie popełnia błędów. Źle zareagowaliśmy, zbagatelizowaliśmy problem dziecka – to jeszcze nie koniec świata. Spróbujmy zacząć wówczas rozmowę od słów:
- „ Myślałem, co mi powiedziałeś, teraz uświadomiłem sobie, że musiało to być przykre…”
Dziecko, w takiej sytuacji, czując szczerość i zainteresowanie, z chęcią opowie o danej sytuacji i sprostuje niejasności, a nasze wysiłki zostaną docenione
9. Ćwiczenie
Na koniec zapraszam Państwa do ćwiczenia – proszę spróbować zobrazować trudne uczucia swojego dziecka (nadać im kształt, barwę, umiejscowić w przestrzeni, itp.)
Jeśli pomimo starań nie potrafimy wyobrazić sobie tych trudnych uczuć dziecka, a często jego nieadekwatne zachowania prowadzą nas do złości i frustracji – spróbujmy wyobrazić sobie trudne uczucia dziecka, jako siniaki na ich ciele – staniemy się teraz bardziej empatyczni, wrażliwi na jego potrzeby emocjonalne i trochę bardziej wyrozumiali.

Małgorzata Głuszkowska

Bibliografia:
a) Faber, A., Mazlish, E. (2001). Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Poznań: Media Rodzina.
b) Dr Ross W. Greene (2014). Trudne emocje u dzieci. Jak wspólnie rozwiązywać problemy w domu i w szkol. Warszawa; Samo Sedno.
c) Kast-Zahn, A. (2015). Każde dziecko może nauczyć się reguł. Poznań: Media Rodzina

W ŚWIECIE EMOCJI

Kiedy próbujemy sięgnąć w głąb naszej pamięci, to okazuje się, że przypominamy sobie te sytuacje, które były ściśle związane z naszymi emocjami. Najczęściej są to chwile radości, wydarzenia smutne, wzbudzające strach, momenty, gdy byliśmy z siebie dumni lub przeżywaliśmy porażkę. Dzieje się tak, dlatego, że emocje są centrum ludzkiego życia, towarzyszą nam od momentu urodzenia i są pierwszym językiem wszystkich ludzi.
 

Natura emocji
Nad precyzyjnym znaczeniem terminu emocja zastanawiają się od ponad stu lat filozofowie i psycholodzy. W niniejszym artykule przyjmuję za D. Golemanem, że emocja odnosi się do uczucia i związanych z nim myśli, stanów psychicznych i biologicznych oraz skłonności do działania. Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez osobę jakiegoś zdarzenia jako istotnego, ważnego dla niej. Ogromna różnorodność emocji świadczy o bogactwie naszego życia emocjonalnego. Jednocześnie ta sama emocja ma wiele barw i odmian. Stąd wśród badaczy emocji nie ma porozumienia, co do ich klasyfikacji. W artykule przedstawiono  klasyfikację według rodzin, z czego główne rodziny to:
• strach: niepokój, obawa, nerwowość, zatroskanie, konsternacja, zaniepokojenie, onieśmielenie,
strachliwość, bojaźń, trwożliwość, popłoch, przerażenie,
• złość: wściekłość, uraza, gniew, irytacja, oburzenie, animozja, niechęć, obrażanie się, wrogość, nienawiść,
• smutek: żal, przykrość, boleść, melancholia, użalanie się nad sobą, zniechęcenie, przygnębienie,
• zadowolenie: szczęście, przyjemność, ulga, błogość, rozkosz, radość, uciecha, rozrywka, duma, przyjemność
zmysłowa, miły dreszczyk, uniesienie, zaspokojenie, satysfakcja, euforia, ekstaza,
• miłość: akceptacja, życzliwość, ufność, uprzejmość, poczucie bliskości, oddanie, uwielbienie, zaślepienie,
• zdziwienie: wstrząs, zaskoczenie, oszołomienie, osłupienie, zdumienie,
• wstręt: pogarda, lekceważenie, nieprzychylność, obrzydzenie, odraza, niesmak, awersja,
• wstyd: poczucie winy, zażenowanie, zakłopotanie, wyrzuty sumienia, upokorzenie, żal z powodu tego, co sięzrobiło, hańba i skrucha.
Poza wyżej wymienionymi emocjami istnieje jeszcze wiele innych, które można jednocześnie zakwalifikować do kilku podanych wyżej rodzin, np. zazdrość, nadzieja, pewność, spokój.

Rozwój emocjonalny dziecka
Emocje dziecka dojrzewają wraz ze kształtowaniem się jego układu nerwowego, zgodnie z wrodzonym zegarem biologicznym. Chwilę po urodzeniu noworodek nadaje swój pierwszy komunikat emocjonalny - krzyk. Uśmiech pojawia się od dwóch do dwunastu godzin po urodzeniu, choć zachowania wokalne przypominające śmiech można zaobserwować od piątego tygodnia życia. Reakcje frustracji i gniewu występują po raz pierwszy w wieku dwóch miesięcy, podczas gdy charakterystyczne dla strachu zahamowanie na skutek nowych bodźców - z reguły nie wcześniej niż w ósmym,
dziewiątym miesiącu życia.
Po pierwszym roku życia dzieci zaczynają modyfikować swoje działania na podstawie emocji rodziców, opiekunów.
W wieku przedszkolnym dzieci znajdują się na odpowiednim poziomie rozwoju poznawczego i językowego, dzięki czemu nabywają umiejętności identyfikowania i nazywania emocji doświadczanych przez siebie i innych,kształcą poczucie własnego „ja", poznają i rozumieją normy społeczne. Przedszkolaki są w stanie porządkować
bodźce według ich wartości, co umożliwia im porównywanie wartości własnej osoby z wartością innych, a w konsekwencji stanowi warunek pojawiania się takich emocji, jak duma czy wstyd, zakłopotanie, poczucie winy. Dzieci stają się coraz bardziej świadome znaczenia porażki i mogą cierpieć w wyniku niekorzystnych dla siebie porównań. Rozwija się także zdolność dziecka do zamierzonego kontrolowania zachowania, w tym kontrolowania ekspresji emocjonalnej.
Rozwój emocjonalny dziecka kształtowany jest także przez jego indywidualne doświadczenia, np. przez nagradzanie i karanie za ujawnione reakcje emocjonalne. U starszych przedszkolaków dochodzi także do socjalizacji ekspresji emocji - dzieci uczą się, które emocje można wyrażać przy jakich okazjach i nabierają zdolności do wyrażania emocji własnym zachowaniem.
W okresie przedszkolnym następuje duży postęp uspołeczniania dzieci. Uczą się one przystosowywać do innych, podporządkowują się normom i aktywnie uczestniczą w życiu grupy. Rozwija się u nich poczucie odpowiedzialności i wzrasta samodzielność. Emocje są w tym okresie podstawowym składnikiem doświadczania innych, ustalania wspólnych znaczeń i kształcenia empatii. Dzieci 6-letnie zaczynają już rozumieć, że różne osoby
mają różne cele, które czasem są ze sobą sprzeczne i wtedy mogą uczyć się maskowania emocji.

Rola rodziców w edukacji emocjonalnej dziecka
Rodzice odgrywają znaczącą rolę w procesie rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka. Ich właściwe postępowanie i oddziaływania stymuluje i wspomaga rozwój emocjonalny przedszkolaków. Bez wątpienia przedszkolaki potrzebują wsparcia ze strony nauczycieli i rodziców, aby rozwiązywać problemy, przeżywać ciężkie i smutne chwile, móc w pełni odczuwać radość, dumę i mieć pozytywną samoocenę. Ważne jest,
aby rodzice odeszli od przekonania, że najważniejszy dla dziecka jest jego rozwój poznawczy. Badania potwierdziły, bowiem, że ani wysoki iloraz inteligencji, ani umiejętność czytania, pisania czy rozległa wiedza nie determinują sukcesu dziecka. Podstawowe i najważniejsze znaczenie ma inteligencja emocjonalna, której podstawy kształtują się w dzieciństwie. Ważne jest także, aby rodzice zrozumieli, że nie ma złych emocji, każdy je przeżywa i nie można ich lekceważyć, wyśmiewać i oceniać.
Dla rozwoju emocjonalnego dziecka jest korzystne, kiedy rodzice potrafią rozpoznawać własne emocje, są wrażliwi na emocjonalne sygnały płynące od ich dziecka, kiedy potrafią je stosownie interpretować i na nie odpowiadać. Te umiejętności mogą rodzice doskonalić na szkoleniach, warsztatach z zakresu edukacji emocjonalnej i przede wszystkim przez zabawę i zajęcia z dzieckiem.
Zabawy te powinny kolejno dotyczyć:
• rozpoznawania i nazywania emocji własnych i u innych osób,
• wpływu emocji na własne zachowanie i na relacje z innymi,
• rozpoznawania swoich mocnych i słabych stron,
• znajomości własnych praw,
• analizy zachowania pod wpływem emocji, przewidywania jego konsekwencji i próby jego kontrolowania, np. rozładowania złości, panowanie nad gniewem,
• rozwiązywania problemów i konfliktów własnych oraz w grupie,
• rozwijania komunikacji i współdziałania z innymi,
• kształcenia empatii.
Propozycje zabaw i zajęć w domu
Czas spędzony z dzieckiem w gronie rodziny warto wykorzystać na zabawy, które pomogą we wspólnym przeżywaniu i nazywaniu emocji oraz będą rozwijać i podtrzymywać bezwarunkową miłość i akceptację swojego dziecka.
1. Prezenty pod choinkę. Rodzice rozmawiają z dziećmi na temat prezentu, o którym marzą. Prezentem nie może być rzecz materialna, ale emocje, uczucia, zachowania, np. Najbardziej chciałabym, aby ktoś mnie przytulił, opowiedział wesołą historię, połachotał mnie...
2. Lustro. Dziecko stoi naprzeciwko rodzica, który jest lustrem. Dziecko pokazuje różne miny wyrażające emocje, rodzic próbuje je dokładnie powtórzyć. Potem następuje zamiana ról.
3. Czary-mary. Dziecko rysuje na kartce sytuację, osobę, której się boi, np. ducha. Dorosły jest czarodziejem, który zmienia rysunek w taki sposób, żeby zmniejszyć strach dziecka, n p. rysuje klatkę dla ducha.
4. Rodzinny album. Podczas wspólnego oglądania fotografii rodzice wraz z dzieckiem skupiają się na emocjach osób na zdjęciach, rodzice przypominają sobie chwile z dzieciństwa i opowiadają o swoich przeżyciach.
5. Worek z prezentami. Dorosły udaje, że niesie ciężki worek. Wyjaśnia, że są w nim skarby. Następnie razem z dzieckiem udają, że szukają w worku swojego skarbu, wyjaśniają, co znaleźli i do czego ten skarb (przedmiot) będzie potrzebny.
6. Zapachy. Rodzice z wybranych artykułów żywnościowych tworzą zapachowe zagadki (np. nasączają waciki sokiem z cytryny, pomarańczy, olejkami do ciasta, wsypują do kubka suszone zioła). Dziecko wybiera zapach, który najbardziej mu się podoba i próbuje narysować swoje myśli i wspomnienia związane z wybranym zapachem. Następnie zapach wybierają rodzice i oni wykonują rysunek.
7. Historia o Świętym Mikołaju. Rodzice wraz z dzieckiem tworzą historię o Mikołaju ... Święty Mikołaj od rana był bardzo smutny, bo... (dziecko kończy zdanie, np. nie spadł śnieg). Dorosły - Mikołaj zastanawiał się, jak rozwiezie prezenty i poszedł po pomoc do ... Długość historii zależy od inwencji uczestników zabawy.
8. Bombka marzeń. Na papierowych kółkach (bombkach) rodzice i dzieci rysują swoje największe marzenia. Ozdabiają nimi choinkę.
9. Zamiana na jeden dzień. W tej zabawie jedno z rodziców zamienia się z dzieckiem
rolami. Na zakończenie rozmawiają o swoich odczuciach.
10. Kocham Cię, gdy ... Codziennie przed snem rodzice wypowiadają zdanie - Kocham Cię, gdy...? i następnie podają trzy powody. Potem przychodzi kolej na dziecko. Wszyscy starają się szukać nowych odpowiedzi, co wymaga przypominania sobie różnych szczegółów z całego dnia.

Ewa Skwarka, Wychowanie w Przedszkolu, nr 5/2010

My i nasze emocje – propozycje zabaw i ćwiczeń

uczących nazywania i wyrażania uczuć w sposób werbalny i poza werbalny,

a także kształtowania w sobie empatii.

 

 

1. Zabawa muzyczna – swobodny taniec przy muzyce, na przerwę dzieci wymyślają miły ukłon do koleżanki lub kolegi.

 

2. "Buźki" – próba nazywania przez dzieci, co może oznaczać emocja przedstawiona na każdej z buzi.

 

3. "Kostka uczuć" – zabawa dydaktyczna. Dzieci rzucają do siebie kostką, osoba, która ja otrzyma,stara się nazwać konkretną buzię, która jej wypadła po rzucie, a następnie pokazuje tą emocję mimika twarzy.

 

4. Rozmowa z dziećmi na temat uczuć i emocji, które mamy w sobie w zależności od różnych sytuacji. Co to są uczucia?, Gdzie rodzą się uczucia?

 

Przedstawienie dzieciom definicji emocji – dostosowanej do wieku i możliwości dzieci.

 

(Emocje to coś co rodzi się w naszym sercu, poprzez różne sytuacje i okoliczności, których jesteśmy uczestnikami - ich źródłem jest wszystko co nas otacza. Emocje nie są ani dobre ani złe. Nie podlegają ocenie moralnej, zatem każdy ma prawo czuć się szczęśliwy jak i zły. Najważniejsze jest to co robimy z tymi emocjami czy i w jaki sposób pokarzemy nasze emocje innym.)

 

5. Zabawa dydaktyczna – odzwierciedlenie uczuć poprzez figury geometryczne. Przypisujemy figurom konkretne emocje np. Żółte koło – radość, czerwony trójkąt – złość, niebieski prostokąt – smutek, zielony kwadrat – strach

 

Pokaż jak się czujesz gdy:

rodzice cię chwalą,

ktoś sprawi ci przykrość

jesteś głodny

dostaniesz prezent

ktoś przyłapie cię na kłamstwie

boli cię ząb

boisz się dużego psa

teraz

 

6. Zabawa ruchowa „Podróż do krainy: złości, radości i smutku”.

 

Dzieci ustawiają się w pociąg i jadą do krainy złości, tutaj ludzie chodzą obrażeni, są źli i zagniewani, tupią nogami, zaciskają dłonie w pięści i krzyczą. Następnie pociąg rusza dalej i zatrzymuje się w krainie smutku. Tutaj ludzie chodzą markotni, płaczą, Na końcu pociąg rusza do krainy radości, gdzie ludzie są zawsze uśmiechnięci, życzliwi i pomocni wobec siebie, witają się z nami serdecznie.

 

Dzieci wypowiadają się w której krainie podobało im się najbardziej i dlaczego? Podczas tej zabawy w każdej krainie słychać muzykę odpowiednią do emocji: złości, smutku i radości. Każda kraina znajduje się w innym miejscu sali i jest oznaczona symbolem oddającym daną emocję.

 

7. Zabawa pantomimiczna "Miejsce po mojej lewej stronie jest wolne, zapraszam na nie np. Kasię pod postacią np. Kota".

 

Dziecko, które zostaje wezwane na puste miejsce, losuje emocję za pomocą kostki uczuć i idzie jako np. zaspany lub wesoły kot.

 

8. Bajka z serii Domisie pt. "O nadętym Domisiu" – omówienie emocji w bajce.

 

9. Zabawa ruchowa "Pokaż emocję swoja buzią".

 

Przypisujemy do znaków pogody konkretne emocje np. Słońce – radość, deszcz – smutek, piorun – złość, śnieg – błogi spokój, chmury i wiatr – zdenerwowanie, czarne chmury – strach itp. Na każdą przerwę w muzyce dzieci zatrzymują się patrzą na wyznaczony symbol i pokazują emocję na swojej twarzy i swoim ciałem przypisaną do danego symbolu.

 

10. Zabawa „Dokończ zdanie”

- Jestem zły gdy ...

- Cieszę się gdy ...

- Jestem smutny gdy ...

- Jestem zdziwiony gdy ...

 

11. Dzieci pokazują wymyśloną przez siebie emocję (z omawianych) i demonstruje ją swoją mimiką twarzy oraz ciałem, a pozostałe dzieci odgadują.

 

12. Bajka z serii Domisie "Przepraszalski" – omówienie emocji występujących w bajce oraz jej zakończenia; Wiersz "Psie smutki" J. Brzechwa. Nawiązanie do końca bajki, aby zawsze pogodzić się i załagodzić okoliczności, by emocje na naszej twarzy odzwierciedlały radość, abyśmy czuli się jak w krainie radości. Podobnie i w klasie, jeśli nasza zabawa będzie zgodna to nasza klasa również będzie taką krainą radości.

 

13. Podsumowanie zajęć – informacja zwrotna:

podnoszenie jednego z dwóch, trzech kloców, do których przypisujemy emocje (radość, smutek, złość)

malowanie siebie jak się czuję w chwili obecnej

próby przedstawienia różnych emocji na pustych twarzach

 

14. Inscenizacja wiersza D. Gellner pt. „Zły humorek”: wspólne dobieranie symboli które wyrażają emocje (buźki) oraz nazw uczuć odpowiednio do przedstawianych fragmentów wiersza.

 

Dzieci słuchają inscenizowanych przez nauczycielkę fragmentów wiersza, mówią o własnych doświadczeniach i dobierają pasującą do sytuacji „buźkę” oraz nazywają uczucie "po imieniu".

 

15. Zabawa „Start rakiety” – wysyłamy złość oraz wszystkie tzw. Negatywne emocje, z którymi jest nam źle, w kosmos.

 

Dzieci:

bębnią palcami po podłodze, najpierw cicho powoli, a potem coraz szybciej i coraz głośniej;

klaszczą w dłonie natężającą się głośnością i we wzrastającym tempie;

tupią nogami, także tutaj zaczynają cicho i powoli, a potem coraz szybciej i głośniej;

 

Hałas i szybkość wykonywanych ruchów stopniowo wzrastają, dzieci wstają gwałtownie ze swoich miejsc, wyrzucają z głośnym wrzaskiem ręce do góry – RAKIETA WYSTARTOWAŁA!

 

Powoli dzieci siadają na swoich miejscach. Ich ruchy uspokajają się, słychać tylko delikatny szum aż wszystko cichnie – rakieta znika za chmurami.

I jesteśmy radośni.

 

16. Zabawa muzyczno–ruchowa do piosenki "Zgoda"

 

Nie chcę cię 3x znać

Choć do mnie 2x

rączkę mi daj

prawą mi daj

lewą mi daj

i już się na mnie nie gniewaj.

 

17. Zabawa muzyczno–ruchowa "Dwóm tańczyć się zachciało"

 

Dwóm tańczyć się zachciało, zachciało, zachciało

Lecz tańczyć nie umiało, fari fari fara

 

Kłócili się ze sobą, ze sobą, ze sobą,

Ja nie chcę tańczyć z tobą, fari, fari, fara

 

Poszukam se innego, innego, innego,

Do tańca zdolniejszego, fari, fari, fara.

 

Wiersz J. Brzechwy pt. "Psie smutki”

 

Na brzegu błękitnej rzeczki

Mieszkają małe smuteczki.

Ten pierwszy jest z tego powodu,

Że nie wolno wchodzić do ogrodu.

Drugi - że woda nie chce być sucha.

Trzeci - że mucha wleciała do ucha.

A jeszcze, że kot musi drapać,

Że kura nie daje się złapać.

Ze nie można gryźć w nogę sąsiada

I że z nieba kiełbasa nie spada.

A ostatni smuteczek jest o to,

Ze człowiek jedzie, a pies musi biec piechota.

Lecz wystarczy pieskowi dać mleczko

I już nie ma smuteczków nad rzeczką.

 

Wiersz D. Gellner „Zły humorek”

 

Zły humorek

 

Jestem dzisiaj zła jak osa!

Złość mam w oczach i we włosach!

Złość wyłazi mi uszami

i rozmawiać nie chcę z wami!

 

A dlaczego? Nie wiem sama.

Nie wie tata, nie wie mama...

Tupię nogą, drzwiami trzaskam

i pod włos kocura głaskam.

 

Jak tupnęłam lewą nogą,

nadepnęłam psu na ogon.

Nawet go nie przeprosiłam -

taka zła okropnie byłam.

 

Mysz wyjrzała z mysiej nory:

- Co to znowu za humory?

Zawołałam: - Moja sprawa!

Jesteś chyba zbyt ciekawa.

 

Potrąciłam stół i krzesło,

co mam zrobić, by mi przeszło,!?

Wyszłam z domu na podwórze,

wpakowałam się w kałużę.

 

Widać, że mi złość nie służy,

skoro wpadłam do kałuży.

Siedzę w błocie, patrzę wkoło,

wcale nie jest mi wesoło...

 

Nagle co to? Ktoś przystaje.

Patrzcie! Rękę mi podaje!

To ktoś mały, Tam ktoś duży -

Wyciągają mnie z kałuży.

 

Przyszedł pies i siadł koło mnie,

kocur się przytulił do mnie,

mysz podała mi chusteczkę:

- Pobrudziłaś się troszeczkę!

 

Widzę, że się pobrudziłam,

ale za to złość zgubiłam

Pewnie w błocie gdzieś została,

NIE BĘDĘ JEJ SZUKAŁA!